Przygotowując się do wyjazdu wraz z rodziną za granicę w poszukiwaniu czy w związku z podjęciem pracy należy obok wiedzy o warunkach panujących na danym rynku pracy, sytuacji socjalnej i bytowej pozyskać również wiedzę o obowiązujących w danym kraju regulacjach dotyczących opieki nad małoletnimi. Zapoznanie się z takimi informacjami pozwoli na uniknięcie bądź ograniczenie negatywnych konsekwencji czy traumatycznych przeżyć wynikających z niewiedzy o systemie prawnym regulującym opiekę nad małoletnimi.

W RFN realia w zakresie prawa odnoszącego się do przemocy w rodzinie są znacznie surowsze od realiów polskich, a poziom wrażliwości społeczeństw państw pobytu wobec standardów wychowania dzieci odbiega niekiedy od wyniesionego z Polski.

Wiele zachowań w relacjach między rodzicami a dziećmi, prawnie i kulturowo dopuszczalnych w Polsce, w innych państwach traktowanych jest jako naruszenie praw dziecka skutkujące surowymi konsekwencjami. Do tej kategorii zalicza się np. krzyk czy płacz karconego dziecka, nawet jeśli został wywołany bez użycia przemocy fizycznej. Przypadki niewłaściwych postaw w rodzinach zgłaszane są tak przez szkoły jak i sąsiadów właściwym służbom socjalnym, które działając dla dobra dziecka, mogą  ingerować w życie rodzinne obywateli polskich zamieszkałych w krajach pobytu.

Pamiętać należy również, że podstawą prawną wszelkich działań podejmowanych przez miejscowe służby socjalne są przepisy rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, zgodnie z którymi właściwymi do podejmowania decyzji w sprawach małoletnich są organy sądowe państwa, w którym dzieci aktualnie przebywają.

Podkreślenia przy tym wymaga, że sam fakt posiadania statusu cudzoziemca nie zwalnia w najmniejszym stopniu od odpowiedzialności przed miejscowym prawem na równi z obywatelami tego kraju i nie daje podstaw domagania się uprzywilejowanego traktowania.

Z drugiej strony warto zwrócić uwagę, iż interwencje w stosunki rodzinne nie są ani powszechne, ani też często niestety nie można ich określić ich jako oczywiście bezzasadnych.

Podkreślić należy, że odebranie dziecka ma zazwyczaj charakter przejściowy, gdyż w około 40% przypadków dzieci wracają po kilku dniach do rodziców.

Zgodnie z niemiecką ustawą o pomocy dzieciom i młodzieży (Kinder und Jugendhilfegesetz) Urząd ds. Młodzieży ma obowiązek otoczenia małoletniego opieką, m.in. jeśli dobro dziecka jest zagrożone, a także w przypadku, gdy małoletni nie posiadający obywatelstwa niemieckiego przebywa na obszarze RFN bez opieki, zaś osoby posiadające władzę rodzicielską przebywają za granicą. Decydująca jest kwestia dobra dziecka, a sprawa obywatelstwa nie gra znaczenia.

Wg. oficjalnych statystyk najczęstszą przyczyną odebrania dziecka (prawie połowa przypadków) było nieradzenie sobie rodziców z problemami wychowawczymi. W praktyce przyczyny mogą być różne: brak nadzoru nad dzieckiem (np. nieletni pozostawiony bez opieki w schronisku dla bezdomnych), przemoc fizyczna wobec dziecka, nadużywanie alkoholu przez rodziców, brak środków do życia, brak ubezpieczenia zdrowotnego rodziców i dziecka, odmowa leczenia poważnie chorych dzieci, wykorzystanie seksualne, niewywiązywanie się z obowiązku szkolnego.

Chcąc uniknąć ewentualnych problemów, warto przede wszystkim dobrze zaplanować i przygotować wyjazd, tak aby uniknąć bezdomności, braku środków utrzymania, braku ubezpieczenia zdrowotnego, niedostatecznej opieki nad dzieckiem, czy nierealizowania przez nie obowiązku szkolnego.

Przed odebraniem dziecka, o ile pozwala na to sytuacja i nie ma konieczności podjęcia niezwłocznych działań, Jugendamt zazwyczaj wdraża we współpracy z rodziną działania zmierzające do poprawy sytuacji, udzielając przy tym rodzinom szeroko pojętej pomocy. Dopiero w przypadkach uporczywego uchylania się od współdziałania, niemieckie władze podejmują bardziej radykalne, jednostronne działania.

Warto zwrócić uwagę, że choć do samego odebrania dziecka nie jest konieczna wcześniejsza zgoda sądu rodzinnego, to decyzje Jugendamtu podlegają jak najbardziej kontroli sądowej. W przypadku, gdy osoba posiadająca prawa rodzicielskie sprzeciwia się sprawowaniu opieki przez Urząd, Jugendamt jest zobowiązany niezwłocznie wystąpić do sądu rodzinnego z wnioskiem o wydanie decyzji co do środków mających na celu zabezpieczenie dobra dziecka.

Instytucja właściwa na terenie Niemiec

Na terenie RFN organem uprawnionym do podejmowania działań w sytuacji uzasadnionego i skonkretyzowanego podejrzenia zagrożenia dobra dziecka są Urzędy ds. Młodzieży (Jugendamt). Podstawą prawną wszelkich sformalizowanych działań podejmowanych przez niemiecki urząd są regulacje zamieszczone w kodeksie socjalnym (SGB VIII), kodeksie cywilnym (BGB) oraz  kodeksie postępowaniu w sprawach rodzinnych (FamFG). Objęcie pieczą w Niemczech dziecka lub małoletniego przez Urząd ds. Młodzieży jest uregulowane w § 42 kodeksu socjalnego, w księdze VIII.  Przepis ten przewiduje objęcie pieczą dziecka lub małoletniego: 1. na ich własną prośbę (§ 42 pkt 1 nr 1 SGB VIII), 2. w przypadku zagrożenia dobra dziecka (§ 42 pkt 1 nr 2 SGB VIII), 3. zagranicznego dziecka lub małoletniego, które znajduje się na terenie Niemiec bez opieki (§ 42 pkt 1 nr 3 SGB VIII). W pierwszym przypadku Urząd ds. Młodzieży zobowiązany jest do bezpośredniego poinformowania o zaistniałej sytuacji osoby uprawnione (rodziców lub innych opiekunów prawnych), a następnie do wyjaśnienia sytuacji rodzinnej przez rozmowy z dzieckiem lub małoletnim lub innymi wskazanymi przez nich zaufanymi osobami. Urząd ds. Młodzieży zobowiązany jest statutowo do samodzielnego wyjaśnienia okoliczności konkretnego przypadku, samodzielnej oceny skali zagrożenia oraz dążenia do rozwiązania problemów w ramach planu pomocy rodzinie, który zostaje ustalony. Urząd ds. Młodzieży zazwyczaj wdraża we współpracy z rodziną działania zmierzające do poprawy sytuacji, udzielając przy tym rodzinom szeroko pojętej pomocy. W razie braku porozumienia z rodzicami, braku możliwości ustalenia stanu faktycznego względnie nieskuteczności planu pomocowego, Urząd ds. Młodzieży zobowiązany jest do skierowania sprawy do sądu. W ramach wykonywania obowiązku ochrony praw dzieci i młodocianych Urząd ds. Młodzieży uprawniony jest do przejęcia opieki nad dzieckiem i młodocianym w przypadku bezpośredniego zagrożenia dobra dziecka, gdy nie można czekać na rozstrzygnięcie sądu w sprawie. W pierwszej kolejności urzędy są zobowiązane do zapewnienie opieki nad dzieckiem przez pracownika socjalnego. W tym wypadku rodzice muszą złożyć oficjalny wniosek o pomoc przy wychowaniu dziecka lub małoletniego. W przypadku sprzeciwu rodziców, co do decyzji Urzędu ds. Młodzieży podjętej  ze względu na zagrożone dobro dziecka, sprawa musi zostać niezwłocznie przekazana właściwemu miejscowo sądowi. Warto zwrócić uwagę, że choć w takim przypadku do samego odebrania dziecka nie jest konieczna wcześniejsza zgoda sądu rodzinnego, to decyzje Urzędu ds. Młodzieży podlegają w pełni kontroli sądowej. W przypadku, gdy osoba posiadająca prawa rodzicielskie sprzeciwia się sprawowaniu opieki przez Urząd, jest on zobowiązany niezwłocznie wystąpić do sądu rodzinnego z wnioskiem o wydanie decyzji co do środków mających na celu zabezpieczenie dobra dziecka. Urząd ds. Młodzieży nie ma uprawnień do samodzielnego, trwałego Ograniczenia władzy rodzicielskiej. Władztwo w tym zakresie posiadają sądy.

Materiał ze strony
http://www.berlin.msz.gov.pl/pl/konsulat3/opieka_nad_maloletnimi/